Miesiąc: lipiec 2017

Społeczeństwo dało sądom wielki kredyt zaufania – wywiad z dr Adamem Bodnarem

Written by Michał Strzelbickion

W dzisiejszym wydaniu „Rzeczpospolitej” ukazał się wywiad z Rzecznikiem Praw Obywatelskich dr Adamem Bodnarem. Odnosząc się do niedawnych masowych demonstracji w obronie niezależności sądów i niezawisłości sędziów, Rzecznik Praw Obywatelskich zauważył, że można je traktować jako wyraz kredytu zaufania, jakim społeczeństwo obdarzyło sędziów i wymiar sprawiedliwości. „Każdy sędzia powinien sam sobie odpowiedzieć, co może zrobić, aby poprawić swoją pracę, komunikację ze światem zewnętrznym, relacje z biegłymi, świadkami, stronami, adwokatami. Jest tu sporo do naprawienia” – wskazał dr Adam Bodnar.

Moim zdaniem to bardzo słuszna uwaga, która akcentuje te aspekty pracy sędziego, do których prawnicy nie przywiązują chyba dostatecznej wagi. Warto pamiętać, że sądy jak każda władza podlegają kontroli, i to nie tylko tej sformalizowanej, wykonywanej przez kompetentne ograny (jak choćby kontrola prawidłowości orzekania w toku postępowania instancyjnego), ale także kontroli i ocenie społecznej, wykonywanej przez adresatów podejmowanych przez sędziów rozstrzygnięć. Kryteria tej kontroli mają natomiast charakter w znacznej mierze pozaprawny – „przeciętny Kowalski”(wyborca!) nie jest w stanie ocenić, czy np. sędzia prawidłowo zastosował zasady rozkładu ciężaru dowodu w procesie, może natomiast z łatwością stwierdzić, czy rozprawa rozpoczęła się o wyznaczonym czasie (a jeśli nie, to czy sędzia za opóźnienie przeprosił), czy sędzia był uprzejmy, bezstronny, reagował na niestosowne zachowania pełnomocnika drugiej strony, łagodził spór czy przeciwnie – eskalował napięcie między stronami, okazywał stronie niechęć lub lekceważenie, dyktując do protokołu przeinaczał sens zeznań itd. itp. To z kolei przekłada się na poziom akceptacji strony dla wydawanego przez sąd rozstrzygnięcia. Naiwnością jest w moim odczuciu przekonanie, że człowiek tylko wtedy potrafi pozytywnie ocenić sąd, gdy sprawę przed tym sądem wygra (a jeśli ją przegra, to z pewnością będzie domagał się „zaorania” sądownictwa). Rację mają twórcy koncepcji sprawiedliwości proceduralnej, budujący analogię między stosowaniem prawa a grą losową (grą hazardową). W grze hazardowej gotowi jesteśmy zaakceptować każdy jej wynik, nawet porażkę, pod jednym wszakże warunkiem – że nikt z uczestników gry (gracze, osoba prowadząca grę) nie oszukiwał. Oczywiście, w prawie nie jest to już takie proste, bo obok reguł proceduralnych mamy jeszcze prawo materialne, wyznaczające treść prawidłowego rozstrzygnięcia, a zatem nie każdy wynik procesu, nawet prowadzonego w zgodzie z procedurą, będzie wynikiem prawidłowym. Okazuje się jednak, że szereg osób jest w stanie uznać swoją porażkę w sądzie jako uzasadnioną (ocenić ją jako sprawiedliwą, zgodzić się z nią), o ile tylko mają przekonanie, że proces toczył się wg uczciwych zasad (nawet jeśli co do meritum sąd ostatecznie nie przyznał im racji). Za zbudowanie takiego przekonania odpowiedzialny jest natomiast przede wszystkim ten, kto grę prowadzi – na sali sądowej jest to sędzia. Warto zatem przyłączyć się do apelu RPO dr Adama Bodnara – w dużej mierze od samych sędziów zależy, czy społeczeństwo znajdzie motywację, by sędziowskiej niezależności i niezawisłości dalej bronić.

„Ubezpieczenia komunikacyjne – kto zarabia, kto traci” – głos w dyskusji

Written by Michał Strzelbickion

W najnowszym numerze tygodnika „Polityka” (nr 30/2017 [3120]) ukazał się artykuł autorstwa red. Adama Grzeszaka pt. „Ubezpieczenia komunikacyjne – kto zarabia, kto traci”. Autor poszukuje odpowiedzi na pytanie o źródła szybkiego wzrostu składek na obowiązkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, jaki obserwujemy w ostatnich miesiącach. Zgodzić się należy z Autorem, że jedną z przyczyn była trwająca przez kilka ostatnich lat wojna cenowa pomiędzy ubezpieczycielami (w tym coraz szerszą dostępność ubezpieczeń typu direct) – sprowadziła ona ceny polis OC do tak niskiego poziomu, który w dłuższym okresie był po prostu niemożliwy do utrzymania.

Pozostałe tezy Autora artykułu są już bardziej dyskusyjne. Faktem jest, że w ostatnich latach Sąd Najwyższy wydał szereg uchwał i wyroków, które przełożyły się na wzrost wysokości odszkodowań (np. prawo do naprawy pojazdu na oryginalnych nowych częściach, prawo do najmu pojazdu zastępczego, prawo do prywatnego leczenia, rozszerzanie kręgu osób uprawnionych do zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej, przyznanie prawa do tego zadośćuczynienia rodzinom ofiar wypadków sprzed 3 sierpnia 2008 roku). Nie trudno jednak zauważyć, że wszystkie te wyroki podyktowane były dążeniem Sądu Najwyższego do poszerzenia zakresu ochrony osoby poszkodowanej w wypadku. Jest to słuszny kierunek, bo temu przecież służy obowiązkowe ubezpieczenie OC – jest ono obowiązkowe właśnie dlatego, aby zagwarantować, że osoba poszkodowana otrzyma realne odszkodowanie, a nie dlatego, aby było tanio (najtańszy byłby wszak brak obowiązku wykupienia tej polisy w ogóle!). Sąd Najwyższy postępuje zatem w kierunku zgodnym z intencjami ustawodawcy.

Nie sposób podzielić także krytyki Autora, jakoby umożliwienie przez SN uzyskania zadośćuczynienia bliskim ofiar wypadków sprzed 3 sierpnia 2008 roku spowodowało pojawienie się nowego tytułu do wypłaty świadczeń, którego w tamtych latach ubezpieczyciele nie mogli uwzględnić w kalkulacjach wysokości składek i które w konsekwencji obciążać muszą składki obecne. Po pierwsze, przepisy na podstawie których zadośćuczynienia te są przyznawane nie są nowe, obowiązywały w kodeksie cywilnym już przed 2008 rokiem – zmieniła się tylko ich dominująca w doktrynie interpretacja. Tymczasem ryzyko prawne jest jednym z ryzyk wpisanych w wykonywanie działalności gospodarczej, z którym każdy przedsiębiorca, zwłaszcza tak profesjonalny jak ubezpieczyciel (i zwłaszcza w Polsce…), musi się liczyć. Zgadzam się, że ryzyko to powinno być jak najmniejsze (państwo powinno tak działać, by je zmniejszać, a nie zwiększać np. poprzez częste nowelizacje przepisów), ale w tym konkretnym przypadku wartość ta wchodzi w konflikt z inną wartością, tj. interesem osób poszkodowanych, którego ochronie jak już wskazałem służy cały system ubezpieczeń obowiązkowych. Czy zatem prawa osób najbliższych śmiertelnej ofiary wypadku sprzed 3 sierpnia 2008 roku miałyby doznać uszczerbku i pozostać niezaspokojone tylko dlatego, że ubezpieczyciel nie uwzględnił kiedyś ryzyka wypłaty odszkodowań dla tych osób i ma z tego powodu obecnie gorszy wynik finansowy? Czy negatywny wpływ na kondycję finansową zobowiązanego do zapłaty może uszczuplać ochronę poszkodowanych? – nie wydaje mi się.

Kolejną przyczyną wzrostu składek na ubezpieczenie OC jest zdaniem Autora intensywna działalność tzw. kancelarii odszkodowawczych. Jakkolwiek podzielam krytyczne oceny dotyczące wątpliwych (często niedopuszczalnych albo jawnie bezprawnych) sposobów docierania przez te podmioty (ich agentów, „naganiaczy”) do poszkodowanych (choć należy pamiętać, że nie wszystkie kancelarie działają w ten sposób!), o tyle trudno mi zgodzić się z tezą, że działalność tych podmiotów jest zjawiskiem negatywnym. Po pierwsze, podmioty te pomagają poszkodowanym w dochodzeniu tego, co jest im od ubezpieczycieli należne. Jeśli zatem wypłaty odszkodowań rosną dlatego, że poszkodowani korzystają ze swych praw, to mogę temu tylko przyklasnąć. Po drugie, nie jest prawdą, jak zdaje się sugerować Autor, że wynagrodzenie kancelarii zwiększa wysokość wypłacanego odszkodowania – w polskich regulacjach brak takich rozwiązań, choć są one obecne w ustawodawstwach kilku krajów europejskich, w których wynagrodzenie prawnika pomagającego poszkodowanemu finansuje ubezpieczyciel. W Polsce dominujący jest system prowizji, tzn. wynagrodzenia odliczanego przez kancelarię jako pewien % uzyskanego odszkodowania. Nie jest także prawdą, że stawki tej prowizji wynoszą 30-40 % – owszem, są podmioty pobierające taką opłatę, na rynku działa jednak wiele innych, proponujących niższe wynagrodzenie. Wiele dobrego słyszałem o pewnej kancelarii prawnej z Poznania, w której prowizja brutto standardowo nie przekracza 23%…

Ostatecznie myślę, że należałoby postawić sprawę jasno – jak to często w świecie bywa, nie można mieć wszystkiego. Z ubezpieczeniami jest trochę jak z hazardem – żeby więcej wygrać, musisz więcej obstawić. Widać to dobrze w przypadku polis na życie czy ubezpieczeń grupowych, gdzie wyższa suma ubezpieczenia oznacza (zazwyczaj!) wyższe świadczenie, ale i wyższą składkę. Podobna prawidłowość działa w ubezpieczeniu OC. Musimy się tylko (my wszyscy, którzy te składki płacimy) wreszcie zdecydować, czego właściwie od tego systemu chcemy – czy ma być dobrze, czy ma być tanio? Czy chcielibyśmy w razie wypadku otrzymać godne zadośćuczynienie za cierpienie i krzywdę, naprawę pojazdu na oryginalnych częściach, pojazd zastępczy na cały okres naprawy, zwrot kosztów prywatnego leczenia, a w razie najgorszego – by nasi najbliżsi otrzymali realne odszkodowanie, które zabezpieczy ich byt kiedy nas zabraknie? A może wolimy zamiast zadośćuczynienia dostać jałmużnę, naprawę pojazdu mieć wykonaną „w szopie u Józka” na częściach ze szrotu, zamiast auta – zastępczy bilet na PKS, namiastkę rehabilitacji na NFZ, a w razie naszej śmierci świadczenie dla rodziny w formie jakiegoś ryczałtu, który nie wiadomo na co wystarczy?

Trzeciej drogi (tzn. dobrze i tanio) niestety nie ma, bo w tym wszystkim musi się jeszcze znaleźć miejsce dla zysku ubezpieczyciela, a że ubezpieczyciele liczyć potrafią, nie trzeba chyba nikogo przekonywać…

Nowelizacja ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych – krytyczna opinia Biura Legislacyjnego Senatu

Written by Michał Strzelbickion

Prezydent RP Andrzej Duda poinformował o podpisaniu nowelizacji ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych – jedynej spośród trzech ustaw reformujących sądownictwo, uchwalonych w ostatnich tygodniach przez Sejm, która nie została przez Prezydenta RP zawetowana. Również jednak wobec tej ustawy zgłaszane są powszechnie poważne zastrzeżenia co do jej konstytucyjności – potwierdzeniem tych zastrzeżeń jest opinia Biura Legislacyjnego Senatu z dnia 13 lipca 2017 r., której pełna treść dostępna jest na stronie internetowej Senatu RP pod poniższym linkiem:

http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/4135/plik/563o.pdf

Komentarz do ustawy o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym

Written by Michał Strzelbickion

Nakładem Instytutu Wydawniczego EuroPrawo, w kwietniu br. ukazał się pierwszy na rynku komentarz do ustawy o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym, którego jestem współautorem wraz z dr Mateuszem Chołodeckim.

Przepisy ustawy o rozpatrywaniu reklamacji przed podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym mają istotne znaczenie w zakresie dochodzenia odszkodowań od zakładów ubezpieczeń. Jest to nowa regulacja prawna, której główny cel stanowi podwyższenie poziomu ochrony osób korzystających z usług finansowych. Brakowało dotąd bowiem w obowiązujących ustawach sektorowych, tworzących szkielet prawny rynku finansowego, unormowań jednolicie kształtujących procedury reklamacyjne. Komentowany w niniejszej publikacji akt prawny ma doniosłe znaczenie praktyczne, ponieważ normuje sferę wzajemnych relacji klientów i podmiotów rynku finansowego. Przepisy ustawy przyznają klientom szereg ważnych uprawnień, na czele z prawem do wniesienia reklamacji oraz skierowania sprawy do Rzecznika Finansowego. Z uprawnieniami tymi ustawodawca skorelował szereg obowiązków podmiotów rynku finansowego, których efektywną realizację zabezpieczył dodatkowo poważnymi skutkami prawnymi ich niewykonania. Skoro rynek finansowy ma współcześnie niebagatelne znaczenie dla codziennego życia obywateli, a jednocześnie nawiązywane na nim stosunki prawne cechują się znacznym stopniem złożoności, ustawodawca słusznie dostrzegł potrzebę zapewnienia klientom podmiotów rynku finansowego szczególnej ochrony prawnej.

W poświęconych dotąd komentowanej ustawie opracowaniach dominują oceny krytyczne – poddawany jest w wątpliwość zarówno sens jej uchwalenia w obecnym kształcie, jak i zgłaszane są niezliczone uwagi i zarzuty pod adresem poszczególnych regulacji prawnych. Faktem jest, że ustawa z pewnością nie stanowi szczytowego osiągnięcia techniki prawodawczej, a szereg jej unormowań budzić może mniejsze lub większe wątpliwości, którym i my daliśmy wyraz w treści niniejszego komentarza. Zasadniczym celem, jaki nam jednak przyświecał, nie było „wypunktowanie” błędów czy niekonsekwencji ustawodawcy. Zadanie, które jako autorzy komentarza sobie postawiliśmy i które staraliśmy się zrealizować, to przedstawienie spójnego i zgodnego z celami ustawy sposobu wykładni jej często niejasnych lub niejednoznacznych przepisów.

Link do strony wydawnictwa:

http://www.iwep.pl/1138_ustawa-o-rozpatrywaniu-reklamacji-przez-podmioty-rynku-finansowego-i-o-rzeczniku-finansowym-komentarz-p-458.html

Deklaracja nauczycieli akademickich wydziałów prawa

Written by Michał Strzelbickion

W związku z toczącymi się w Sejmie i Senacie pracami nad ustawami zmieniającymi zasady funkcjonowania Sądu Najwyższego, Krajowej Rady Sądownictwa oraz sądów powszechnych, podpisałem deklarację nauczycieli akademickich wydziałów prawa. Pełny tekst deklaracji zamieszczam poniżej, jest ona również dostępna wraz z podpisami na stronie

https://www.petycjeonline.com/deklaracja_nauczycieli_akademickich_wydziaow_prawa

Uchwalenie nowelizacji ustaw o Krajowej Radzie Sądownictwa, o ustroju sądów powszechnych oraz o Sądzie Najwyższym, poddających sądy kontroli władzy wykonawczej, poprzedzone zamianą Trybunału Konstytucyjnego w instytucję niezdolną do wykonywania swych konstytucyjnych zadań, niszczy niezależność sądownictwa i podważa gwarancje niezawisłości sędziowskiej. Prowadzi to do likwidacji konstytucyjnej zasady ustrojowej, jaką jest zasada trójpodziału władzy, i oznacza ostateczny koniec demokratycznego państwa prawnego. Tym samym, poprzez niekonstytucyjne działania większości parlamentarnej, w pełni wspierane przez prezydenta Rzeczypospolitej, zmianie ulega ustrój naszego kraju. Polska przekształca się w państwo autorytarne, w którym prawo staje się narzędziem w rękach politycznej monowładzy, ustawa – dyktatem rządzącej większości, a obywatele tracą gwarancje swoich praw i wolności.

W tej dramatycznej sytuacji, noszącej znamiona konstytucyjnego zamachu stanu, my – nauczyciele akademiccy uniwersyteckich wydziałów prawa, mając na względzie europejski kanon ustrojowy i czerpiąc z naszych historycznych doświadczeń sięgających pierwszej Rzeczypospolitej, oświadczamy, że demokratyczne państwo prawne, wsparte na podziale władz i odwołujące się do katalogu naturalnych praw człowieka, pozostaje dla nas niezmiennie podstawową zasadą ustrojową. Będziemy jej wierni wykonując naszą prawniczą i akademicką profesję oraz spełniając nasze obywatelskie powinności. Kształcąc kolejne pokolenia prawników będziemy sięgać do idei rządów prawa, przywoływać konstrukcję „ustawowego bezprawia” i przypominać, że europejska tradycja prawna, wyrastająca z rzymskiej definicji „ius est ars boni et aequi”, wiąże z prawem gwarancje ludzkich i obywatelskich wolności, a zarazem wytycza za pomocą prawa granice publicznej władzy. Powtarzamy „Tu stoimy, inaczej nie możemy!”